Onlangs had ik een gesprek met een vader die vertelde dat zijn zoon van zeven hem tijdens een discussie een schop had gegeven en was weggerend met de woorden ‘ik haat je’…Heftige emotie dus. Vader had zijn zoon sinds dit voorval niet meer gezien want zoonlief was daarna bij zijn ex geweest, geheel volgens de normale planning. Vader zat tijdens ons gesprek vol emotie; hij zou zijn zoon twee dagen later weer zien en voelde zich nog steeds ontdaan over wat er was voorgevallen; het was nog een open hoofdstuk voor hem. Wij gingen dieper in op de vraag hoe hij er nou het beste mee om kon gaan als hij zijn zoon weer zou zien. Aan de ene kant wilde hij zijn zoon echt even straffen voor het schoppen en de beladen woorden, aan de andere kant wilde hij niets liever dan met zijn zoon knuffelen.
Onze kinderen kunnen hele dubbele emoties bij ons oproepen. Herken je dit ook?
De vraag is hoe je het beste om kunt gaan met een situatie waarbij een kind gedrag laat zien dat echt niet door de beugel kan? Voor veel mensen is de eerste impuls om je kind te willen straffen voor wat hij heeft gedaan, met het idee ‘mijn kind moet boeten voor wat hij heeft gedaan’. Wat is de gedachte hierachter? Waarom willen wij dat een kind moet boeten? Misschien omdat wij een kind het signaal willen geven dat dit soort gedrag niet getolereerd wordt. En op de korte termijn zien we ook dat het straffen van een kind vaak zorgt dat het gedrag niet meer vertoond wordt. Maar is het niet eigenlijk zo dat wij willen dat een kind leert om een volgende keer op een andere manier om te gaan met zijn gevoelens van boosheid of onmacht? En wat is nou het effect van straffen op de lange termijn?
Tijdens de oudercursus ‘Effectief en Verbindend Opvoeden met Positive Discipline’ doen we verschillende oefeningen waarbij je kan ervaren hoe het voelt als kind wanneer je ouder tekeergaat en een straf geeft, en bijna altijd komt de reactie: “ik klap dicht, ik sluit mij af, ik trek mij terug, en ik hoor niet meer wat mijn ouder tegen mij zegt”, of “ik wil terugvechten!” Niemand geeft aan dat hij waardevolle lessen aan het leren is voor de toekomst en inziet dat hij verkeerd is geweest. Straffen roept dus eigenlijk een tegenreactie op, terwijl wat wij eigenlijk willen in de vorm van ‘ons kind voorbereiden op volwassenheid en een verantwoordelijke rol in de maatschappij kunnen vervullen’ blijkbaar niet bereikt wordt.
Wat is het effect dan eigenlijk van straffen en belonen?
Zoals ik net al kort even noemde kan een straf op de korte termijn een kind zo afschrikken dat het inderdaad even lijkt te werken, in de zin dat het kind dit soort gedrag niet meer laat zien. Het lange termijn effect van regelmatig straffen kan zijn dat een kind angstig en/of teruggetrokken wordt, dat het opstandig wordt en ‘wraak gevoelens krijgt’ of dat het kind de afkeuring van ouders gaat internaliseren en een heel laag zelfbeeld ontwikkeld.
Als ik dit onderwerp met mensen bespreek dan reageren sommige mensen met de uitspraak: “Maar ik kreeg vroeger straf en ik ben goed terecht gekomen”. Jane Nelsen en Cheryl Erwin schreven een artikel over straf en opvoeden: “Als wij van onze fouten hadden mogen leren in plaats van ervoor te moeten boeten, zou het dan mogelijk zijn dat wij nog beter terecht waren gekomen?” (‘I was punished, and I turned out just fine’- J. Nelsen en C. Erwin)
Nu wil ik niet beweren dat we alles moeten toestaan, helemaal niet! Kinderen hebben duidelijkheid nodig, en grenzen geven duidelijkheid. Bij grenzen horen afspraken en/of consequenties, soms in de vorm van natuurlijke consequenties en soms in de vorm van logische consequenties (en let op, dit is iets anders dan een verkapte vorm van straf). Daarbij is het belangrijk dat kinderen de consequenties van hun keuzes op een bemoedigende manier ontdekken, zodat zij er waardevolle levenslessen uit kunnen leren.
Wat doe je dan wel (ipv een straf geven)?
Als je wilt zorgen dat kinderen op een opbouwende en bemoedigende manier leren van de foute keuzes die ze hebben gemaakt (zoals in mijn voorbeeld: de zoon die zijn vader schopte en uitschold) dan zijn er een aantal dingen die je na zo’n explosief moment wél kan doen:
1. De gevoelens van je kind benoemen in plaats van terugschelden; bv: “Wow, jij was echt heel erg boos vanmorgen!”
2. Nieuwsgierigheidsvragen stellen om je kind zelf na te laten denken over wat er gebeurde, hoe hij/zij zich voelde, wat zij ervan heeft geleerd, hoe hij het anders zou kunnen doen een volgende keer. Luister naar je kind en zijn verhaal. Vaak hebben we de neiging om een kind te vertellen wat hij fout deed, om een schuld- of schaamtegevoel te geven en preken wij wat er anders zou moeten. Hoe denk je dat een kind op dit soort preken zal reageren?
3. Het kind vragen om een oplossing/consequentie te bedenken. Vaak zijn kinderen hier heel vindingrijk in!
4. Vertrouwen hebben in je kind dat hij/zij hier iets van zal leren. En samen bedenken wat je kind anders zou kunnen doen als hij/zij in de toekomst ooit weer in zo’n situatie terecht komt. Hierbij kan je ook nog samen afspreken wat een goede consequentie kan zijn als het toch weer misgaat; betrek je kind in het bedenken van de passende consequentie. Maak samen afspraken. En als het inderdaad nog een keer misgaat (wat geheid zal gebeuren, want kinderen leren door hun fouten en testen de grenzen), dan is het heel belangrijk om door te pakken. Alleen dan leert een kind dat je zegt wat je meent en meent wat je zegt; het gaat hier om jouw betrouwbaarheid!
De kunst is om dit op een respectvolle manier over te brengen, net zoals wij verwachten dat onze kinderen naar ons toe communiceren. Dat vraagt soms veel van ons als ouders, en soms lukt het ons even niet om dit geduld op te brengen. Iedereen heeft rode knoppen. Probeer dan zelf even van de situatie weg te lopen; daarmee geef je het voorbeeld aan je kind dat je hoop dat hij/zij zelf ook zal leren bij overweldigende gevoelens.
Het is een lang verhaal geworden; ik hoop met waardevolle tools die je kunt uitproberen. Wil je er graag actiever mee aan de slag, kijk dan eens naar de oudercursussen die ik geef. Dit zijn hele praktische en interactieve cursussen waarbij je dit soort tools en technieken in de praktijk leert brengen.
Voor meer informatie: www.theparentalcoach.nl